Một sáng năm 2008, Swartley phải xuất hiện trước tòa án dành cho người chưa thành niên thuộc hạt Luzerne, bang Pennsylvania vì hành vi trộm tiền. Nam sinh lớp 8 không có luật sư vì mẹ cậu tin rằng con sẽ không bị phạt tù. Nhưng nằm ngoài dự đoán, Swartley bị thẩm phán Mark Ciavarella phạt cải tạo trong cơ sở giam giữ dành cho trẻ vị thành niên.

Swartley chỉ là một trong khoảng hàng nghìn trẻ vị thành niên bị thẩm phán Ciavarella phạt nặng dù phạm lỗi ít nghiêm trọng. Tuy nhiên khi sự việc chưa bị phanh phui, ít ai biết được ẩn sau thái độ nghiêm khắc của Ciavarella là âm mưu lấp đầy buồng giam của nhà tù tư nhân để hưởng hoa hồng.

Theo hồ sơ tòa án, tháng 6/2000, thẩm phán Ciavarella được đồng nghiệp Michael Conahan giới thiệu gặp Robert Powell - luật sư giàu có tại bang Pennsylvania. Thấy Powell nói muốn trúng hợp đồng xây dựng cơ sở giam giữ tư nhân tại hạt Luzern, Ciavarella dặn chỉ cần tìm địa điểm, mọi thứ khác sẽ có ông ta và Conahan lo liệu.

Tháng 1/2002, khi vừa trở thành chánh án tòa hạt Luzerne, Conahan bí mật giao kèo với Powell. Theo đó, tòa án hạt Luzerne sẽ trả ít nhất 1,3 triệu USD mỗi năm để gửi trẻ vị thành niên phạm tội tới cơ sở giam giữ do Powell xây dựng. Đổi lại, Conahan và Ciavarella sẽ được hưởng hoa hồng tương ứng số lượng người được gửi tới.

Hai thẩm phán đều thực hiện tốt vai trò của mình trong giao kèo. Ngay cuối năm 2002, với thẩm quyền phân bổ ngân sách, chánh án Conahan ra quyết định cắt nguồn tiền của cơ sở giam giữ trẻ vị thành niên do tòa quản lý để dọn đường độc quyền cho cơ sở tư nhân.

Michael Conahan rời tòa án vào năm 2009. Ảnh: AP.

Đồng thời, thẩm phán Ciavarella ngày càng mạnh tay xử phạt trẻ vị thành niên phạm tội. Theo dữ liệu của bang Pennsylvania, số trẻ vị thành niên bị Ciavarella phạt tù tăng hơn gấp đôi trong năm 2001-2002, tương ứng thời điểm phát sinh giao kèo bí mật. Cho tới năm 2007, con số này luôn cao gấp đôi mức trung bình toàn bang.

Trẻ vị thành niên xuất hiện trước Ciavarella thường nhận án phạt nặng dù chỉ vi phạm lần đầu, mức độ không nghiêm trọng. Ví dụ, Hillary Transue, 15 tuổi, bị phạt tham gia trại huấn luyện vì chế giễu thầy hiệu phó trên mạng xã hội. DayQuawn Johnson, 13 tuổi, bị phạt vài ngày tù vì không trình diện tại tòa để làm nhân chứng trong vụ ẩu đả, dù gia đình cho biết chưa nhận được giấy triệu tập.

Không chỉ phạt nặng, thẩm phán Ciavarella còn thường xuyên tuyên án khi bị cáo vị thành niên không có luật sư đại diện. Trong khoảng 1997-2003, số lượng trẻ vị thành niên xuất hiện trước Ciavarella mà không có luật sư cao gấp 5 lần mức trung bình toàn bang Pennsylvania. Từ năm 2003 tới hết 2007, tỉ lệ này cao hơn khoảng 10 lần mức trung bình bang.

Dưới sự kiểm soát của thẩm phán Ciavarella, phòng xét xử người chưa thành niên của hạt Luzerne ngày càng khác biệt so với các hạt khác. Mỗi phiên xử trung bình không quá hai phút. Cơ sở giam giữ tư nhân được báo trước số lượng trẻ vị thành niên sẽ tiếp nhận, thậm chí trước khi phiên tòa định tội diễn ra. Khi được gia đình bị cáo thuê bào chữa, các luật sư đều khuyên từ bỏ vì dù gì họ cũng sẽ không được phát biểu.

Bằng thủ đoạn trên, số buồng trong cơ sở giam giữ của Powell ít khi bị bỏ trống. Vì là nhà tù tư nhân, cơ sở của Powell càng giam giữ nhiều người thì càng được chính quyền hạt Luzerne và bang Pennsylvania bồi hoàn nhiều tiền. Tương ứng, số tiền hoa hồng mà hai thẩm phán nhận được cũng ngày càng lớn. Conahan và Ciavarella vì thế phải mua khu căn hộ tại bang Florida để rửa tiền bất chính dưới vỏ bọc tiền thuê nhà.

Mối quan hệ giữa hai thẩm phán và cơ sở giam giữ tư nhân của Powell không phải không bị người khác để ý. Chester Muroski, thẩm phán tại Luzerne, từng gửi thư lên chính quyền hạt để bày tỏ lo ngại về chi phí giam giữ, nhưng chỉ vài ngày sau liền bị chánh án Conahan chuyển tới nơi khác. "Tôi biết có gì đó không ổn, nhưng họ dập tắt mọi người lên tiếng", Muroski cho biết.

Những người phản đối khác cũng gặp phải rào cản tương tự. Năm 2003, kiểm toán viên bang Pennsylvania nhận thấy chi phí giam giữ mà hạt Luzern báo lên với chính quyền bang luôn giữ nguyên, trong khi chi phí của các hạt khác thay đổi tùy vào lượng phạm nhân mỗi tháng. Ngoài ra, cơ sở giam giữ tư nhân của Powell thường xuyên lạm thu chi phí từ chính quyền hạt Luzern. Tuy nhiên, kiểm toán viên tiểu bang có thẩm quyền hạn chế với cơ sở tư nhân và cũng có rất ít chỗ dựa nếu xảy ra mâu thuẫn vì Conahan, chánh án hạt Luzern, sẽ đứng về phía cơ sở này.

Nhiều cán bộ quản chế cũng nghi ngờ có điều bất thường vì mỗi khi xin giảm nhẹ hình phạt hoặc cho bị cáo vị thành niên chấp hành án tại nhà, họ luôn bị thẩm phán Ciavarella bỏ mặc ngoài tai.

Nhưng cái kim để trong bọc lâu ngày cũng bại lộ. Năm 2006, FBI nhận được phản ánh về việc chánh án Conahan có thói dung túng cho người quen. Tới đầu năm 2007, FBI tiếp tục mở cuộc điều tra về những sai phạm trong việc tuyên án trẻ vị thành niên của thẩm phán Ciavarella.

Năm 2008, Michael Conahan, 56 tuổi, và Mark Ciavarella, 58 tuổi, bị FBI cáo buộc lạm dụng quyền lực để đóng cửa cơ sở giam giữ công hữu, dọn đường cho cơ sở tư nhân. Hai thẩm phán đã nhận hàng triệu USD để đẩy bị cáo vị thành niên vào tù, kể cả khi cán bộ quản chế không đề xuất. Số lượng trẻ vị thành niên bị giam giữ tại cơ sở tư nhân càng nhiều, tiền hoa hồng hai bị cáo nhận được càng lớn, tổng cộng lên tới 2,8 triệu USD.

Mark Ciavarella (trái) bị mẹ một nam sinh la ó trước tòa vì cho rằng án phạt đưa ra đã gián tiếp đẩy con trai bà tới chỗ tự sát. Ảnh: Times Leader.

Trước diễn biến này, tháng 3/2009, tòa tối cao tiểu bang Pennsylvania nhận định Ciavarella đã vi phạm quyền lợi hợp pháp của hàng nghìn trẻ vị thành niên. Cùng với việc tước giấy phép hành nghề luật của Conahan và Ciavarella, tòa tối cao ra lệnh hủy án cho hàng trăm trong số khoảng 2.500 trẻ vị thành niên bị Ciavarella xét xử từ ngày tháng 1/2003 tới hết tháng 5/2008.

Ban đầu, Conahan cùng Ciavarella thỏa thuận nhận tội để đổi lấy án phạt 7 năm tù cùng phạt tiền. Nhưng vào tháng 7/2009, thỏa thuận trên bị thẩm phán liên bang hủy bỏ do hai bị cáo luôn chối tội dù đối diện với chứng cứ không thể chối cãi.

Cuối cùng, Conahan nhận tội vào năm 2011 và bị phạt 17 năm 6 tháng tù về hành vi nhận tiền hoa hồng từ chủ sở hữu và xây dựng cơ sở giam giữ tư nhân. Tới ngày 19/6, Conahan được phóng thích tạm thời do lo ngại về Covid-19 trong tù.

Không nhận tội, Ciavarella thuê luật sư để tự bảo vệ trước tòa. Tháng 2/2011, Ciavarella bị kết án về 12 tội danh, bao gồm Làm việc phi pháp, Gian lận thuế, Âm mưu rửa tiền..., chịu án phạt 28 năm tù.

Robert Powell, bạn thân của Conahan và đồng chủ sở hữu cơ sở giam giữ tư nhân, nhận tội Giúp sức trốn thuế và Không tố cáo tội phạm nghiêm trọng, lãnh án 18 tháng tù vào năm 2011 và được trả tự do sau gần hai năm. Tới tháng 8/2015, Powell bị tòa dân sự buộc bồi thường 4,75 triệu USD cho các nạn nhân bị ảnh hưởng từ âm mưu "đổi trẻ lấy tiền" của ông ta và hai cựu thẩm phán.

Quốc Đạt (Theo New York Times, CNN, Boston Globe)