Gia đình nhỏ của Marili sống chen chúc trong một lều lụp xụp tại khu trại tị nạn Matamoros, bang Tamaulipas, Mexico, ngay cạnh biên giới phía nam nước Mỹ. Giống như hầu hết 1.600 người trong khu trại, Marili và hai con đã vượt biên tới Mỹ vào mùa hè này, nhưng bị trả về Mexico theo Quy trình Bảo vệ Người di cư (MPP) của chính phủ Mỹ.

Hai con của Marili cùng hàng chục đứa trẻ khác trong trại gần đây đồng loạt bị ốm do phải ngủ ngoài trời trong thời tiết giá lạnh. Josue, 5 tuổi và Madeline, 3 tuổi, bị ho và tấy đỏ tay chân, các triệu chứng của bỏng lạnh, khi nhiệt độ tuần trước giảm xuống mức 2,7 độ C, nhưng ba mẹ con Marili chỉ có hai chiếc chăn mỏng để giữ ấm.

Điều kiện tồi tàn của khu trại và thời tiết lạnh giá khiến bệnh tình của những đứa trẻ ngày càng xấu đi. Lo lắng, tuyệt vọng, nhiều gia đình đã quyết định để con vượt biên một mình tới Mỹ.

Một đứa trẻ đứng tại khu trại tị nạn Matamoros, bang Tamaulipas, Mexico hồi tháng 10. Ảnh: Reuters.

Marili, người đã dẫn theo hai con chạy trốn tình trạng bạo lực băng đảng ở Honduras, hiểu rằng quay trở lại quê nhà không khác gì tự sát. Khi biết được rằng trẻ em nếu không có bố mẹ đi kèm đều được phép vào Mỹ mà không phải tuân theo quy trình MPP, cô quyết định để hai con tự vượt biên.

Người mẹ 29 tuổi gói ghém quần áo cho hai con và nhét vào tay Josue một mẩu giấy nhàu nát với nội dung “Con tôi đang bị ốm và ở Mexico này có quá nhiều rủi ro. Tôi không còn cách nào khác để đảm bảo an toàn cho chúng”. Sau đó Marili dẫn hai con tới gần Cầu quốc tế Gateway bắc qua sông biên giới Rio Grande, nối Matamoros với Brownsville, Texas, và chỉ chúng đi tới chỗ ba nhân viên Cục Hải quan và Biên phòng Hoa Kỳ.

“Josue cầu xin tôi ‘Đừng đuổi con đi'”, Marili kể lại trong nước mắt. “Là một người mẹ, tôi hiểu đây là lựa chọn tốt nhất cho chúng”.

Marili vừa khóc vừa nhìn theo bóng hai con băng qua hàng rào biên giới, không biết còn có thể gặp lại các con hay không. Cô hy vọng chúng sẽ tìm được đến chỗ bố, người đã vượt biên vào Mỹ và được phép ở lại trước khi chính sách MPP có hiệu lực.

Theo các nhân viên cứu trợ ở khu tị nạn, ít nhất 50 đứa trẻ đã vào Mỹ theo cách này trong ba tuần qua. Các gia đình tị nạn ở đây đều nói về việc khi nào sẽ gửi con qua Mỹ.

Hơn 47.000 người di cư đã bị trả về Mexico kể từ khi MPP có hiệu lực vào tháng 1. Theo quy định này, tất cả những người di cư không có giấy tờ khi vượt biên vào Mỹ sẽ bị gửi trả lại Mexico và chờ đợi bên ngoài lãnh thổ Mỹ trong khi hồ sơ xin tị nạn của họ được xem xét. Quá trình này có thể kéo dài trong nhiều tháng, thậm chí nhiều năm.

Theo số liệu của tổ chức TRAC thuộc Đại học Syracuse ở New York, tính riêng trong tháng 9, có gần 1.000 người di cư trái phép vào Mỹ bị trả về Mexico, trong khi chỉ có 11 người được phép tị nạn ở Mỹ.

“Tất cả rõ ràng chỉ là nói dối”, Reyna, 38 tuổi, người đã gửi con gái Yoisie, 15 tuổi vào Mỹ tuần trước, cho biết. “Họ bảo chúng tôi chờ đợi, nhưng không ai ở đây được Mỹ chấp nhận cho tị nạn”.

Người tị nạn bị trả về Mexico phải vạ vật ngoài trời trong khu rừng gần Cầu quốc tế Gateway và không nhận được sự trợ giúp nào từ Mỹ hoặc Liên Hợp Quốc. Họ may mắn nhận được đồ cứu trợ gồm lều bạt, quần áo và thực phẩm từ một nhóm hưu trí Mỹ và được một tổ chức phi lợi nhuận chăm sóc y tế.

Giới chức Mỹ cho biết họ được thông báo từ nhiều tháng trước rằng chính phủ Mexico sẽ chuyển những người tị nạn đến một nơi tốt hơn. Tuy nhiên, lời hứa đã không được thực hiện.

“Chúng tôi đã nghe về việc này nhưng không có đủ khả năng để giúp đỡ”, Dora Giusti, người đứng đầu cơ quan bảo vệ trẻ em của UNICEF tại Mexico, cho hay. “Chính phủ Mexico nói rằng sẽ sớm chuyển người tị nạn ra khỏi bang Tamaulipas, nên chúng tôi đợi tới khi đó xem có thể giúp gì không”.

Cơ quan này cho biết các thành phố ở bang Tamaulipas, trong đó có Matamoros, là một trong những khu vực nguy hiểm nhất ở quốc gia này, nên các hoạt động cứu trợ gặp nhiều hạn chế.

Chính quyền thành phố Matamoros đã biến một sân bóng rổ trong nhà thành nơi trú ẩn cho người tị nạn, với sức chứa khoảng 300 người. Tuy nhiên, khu này nằm khá xa nên người tị nạn cũng khó có thể tiếp cận và hiện cũng đã quá tải.

Rufino Lopez và Odilia Reyes, người tị nạn Guatemala đang nói chuyện với Glady Canas (phải), người điều hành một tổ chức nhân đạo ở Matamoros. Ảnh: Washington Post.

Mỗi ngày, chính phủ Mỹ trả hàng chục người tị nạn về Mexico theo chính sách MPP. Họ được đưa thẳng tới khu tị nạn ở Matamoros và phải ngủ ngoài trời cho tới khi tìm thấy một cái lều cho mình. Khu trại tạm hiện có hàng trăm lều bạt nằm ven đường hoặc dọc theo bờ sông Rio Grande. Ở đây chỉ có một vài nhà tắm nên hầu hết người tị nạn phải tắm giặt ở ngoài sông.

Đợt lạnh kéo dài ba ngày đã khiến nhiều đứa trẻ ở đây bị ốm. Gabrielle, 15 tuổi, đến từ San Pedro Sula, Honduras bị ho, trong khi hai đứa trẻ người Honduras khác là Sarai, 12 tuổi, bị nôn và Valeria, 5 tuổi, bị sốt cao.

Megan Algeo, bác sĩ thuộc tổ chức y tế phi lợi nhuận Mỹ làm việc tại khu trại, cho biết hầu hết bệnh nhân là trẻ em, và phổ biến là các bệnh về đường hô hấp. Algeo đã từng phải thuyết phục nhân viên biên phòng Mỹ cho một đứa trẻ được vào Mỹ để cấp cứu.

Các gia đình ở khu trại đã lập một nhóm Facebook để cùng thảo luận về các lựa chọn và những điều có thể xảy đến khi để con đến Mỹ một mình. “Tôi không thể gạt bỏ suy nghĩ rằng con gái tôi sẽ chết ở đây”, Blanca, mẹ của Valeria, nói.

Họ đều có người thân ở Mỹ, nên muốn gửi con tới đó sống cùng người thân trong thời gian họ ở lại Matamoros chờ đợi xin tị nạn. Họ lo lắng cho những đứa con của mình nếu ở đây có thêm một đợt lạnh hay một trận lũ lụt giống như hồi tháng 9, hoặc bị các băng đảng tội phạm bắt cóc.

Gabrielle mang theo một túi ni-lông chứa giấy tờ tị nạn đến Mỹ một mình, Sarai đi với bạn, và Valeria đi cùng người em gái 7 tuổi. Tất cả đang trong các trại tạm trú khác nhau ở Mỹ. Theo chính sách của Mỹ, những đứa trẻ nhập cư không có bố mẹ đi kèm, sẽ bị tạm giữ cho tới khi các nhà chức trách liên hệ được người thân tới nhận.

Glady Canas, người điều hành tổ chức nhân đạo Helping Them Triumph tại khu tị nạn Matamoros, cố gắng thuyết phục các gia đình không để con tới Mỹ một mình.

“Con bé bị ốm. Chúng tôi hết cách rồi. Một đứa trẻ không thể chờ đợi ở đây cả năm như vậy được”, Israel, 40 tuổi, chia sẻ.

Canas ôm lấy người đàn ông này an ủi. “Tôi không đồng ý với cách họ chọn, bởi một đứa trẻ cần có bố mẹ. Nhưng khi bạn quan sát nơi này, bạn sẽ hiểu được sự tuyệt vọng của họ”, Canas cho biết.

Với nhiều gia đình ở đây, lý do họ phải rời bỏ quê hương là vì con và vì các mối đe dọa có thể làm hại chúng.

Victor, 28 tuổi, đã rời El Salvador cùng với con gái Arleth, 10 tuổi sau khi cô bé bị một người có dính líu đến băng đảng tội phạm ở địa phương tấn công tình dục. Victor đã báo cảnh sát và gửi đơn kiện lên tòa án, khiến kẻ làm hại con gái anh phải ngồi tù 12 năm vì tội xâm hại tình dục trẻ vị thành niên. Sau vụ kiện, băng đảng tội phạm kia đã tìm đến nhà Victor và họ đã phải chạy trốn vào tháng 8.

Victor và Arleth bị chính quyền Mỹ trả về Matamoros vào ngày 28/8 và phải ngủ ngoài trời suốt 15 ngày sau đó. Victor đã tìm được việc trong một nhà hàng Trung Quốc với mức lương 7 USD mỗi ngày, và cuối cùng đã có thể mua được một cái lều bạt cho hai cha con.

Hai tháng sau, Arleth bị ốm và liên tục bị nôn. Lều của họ hai lần ngập trong nước mưa. Cô bé luôn cảm thấy sợ hãi khi gặp những nhóm người lạ kể từ sau lần bị xâm hại tình dục. Victor đã nhiều lần đưa Arleth đến gặp các bác sĩ từ thiện nhưng tình hình không được cải thiện.

“Con bé nói với tôi ‘Bố ơi, con muốn rời khỏi nơi này và được đến Mỹ'”, Victor kể về phản ứng của Arleth khi anh trao đổi về việc để con đến Mỹ một mình.Victor đã đưa Arleth tới Cầu quốc tế Gateway để vào Mỹ vào tuần cuối cùng của tháng 10.

“Hai cha con tôi chưa bao giờ xa nhau”, Victor nói rồi bật khóc. “Chúng tôi đã luôn ở cạnh nhau. Mọi người có thể cho rằng tôi là một người cha không tốt khi làm như thế. Với tôi, ngược lại, đây lại là lựa chọn tốt nhất tôi có thể làm để cứu con bé”.

Suốt một tuần sau đó, Victor không nhận được tin tức từ con gái. Arleth sau đó đã gọi về cho bà nội ở El Salvador và cho biết đang trong một trại tạm trú của chính phủ Mỹ ở Texas. Mẹ của Victor thông báo tin tức cho anh kèm theo một đoạn tin nhắn thoại của Arleth “Cha ơi, đừng lo nhé. Con vẫn ổn. Con mong cha con mình sớm được ở bên nhau”.

Victor cứ nghe đi nghe lại tin nhắn thoại của con gái và khóc.

“Sự thật là tôi không tin mình sẽ được chấp nhận tị nạn ở Mỹ, nhưng vì con bé tôi sẽ chiến đấu tới cùng. Tôi cũng không biết nữa”, Victor cho hay.

Khu trại tị nạn ở Matamoros, bang Tamaulipas, Mexico, tháng 11/2019. Ảnh: AP.