20 năm qua, Bill Gates từng bước lui dần khỏi công việc đang khiến bản thân ông trở nên giàu có và nổi tiếng - CEO, giám đốc phần mềm, và là ông chủ của tập đoàn Microsoft. Thay vào đó, ông dồn tâm huyết và sức lực cho Quỹ Bill and Melinda Gates, hướng đến những con số giàu ý nghĩa hơn là khả năng đẩy lui dịch bệnh và cắt giảm lượng carbon toàn cầu.

Năm 2020, Bill Gates đã có những kế hoạch khác. Từng là người đứng ra cảnh báo về một đại dịch toàn cầu, ngài tỷ phú giờ đây trở thành nguồn cung cấp số liệu đáng tin cậy, nhất là sau những khoản đầu tư khổng lồ để nghiên cứu vaccine, sản xuất kit xét nghiệm, và phương pháp chữa trị.

Mới đây, tạp chí Wired đã có một cuộc phỏng vấn với tỷ phú Bill Gates về tình hình dịch bệnh, và ông đã có những phản hồi cực kỳ đanh thép trong câu chuyện này.

*Các câu hỏi từ Wired sẽ được in đậm

Wired: Ông đã từng cảnh báo về một đại dịch toàn cầu trong nhiều năm qua. Giờ thì nó xảy ra đúng như dự đoán, liệu ông có thất vọng vì những gì Hoa Kỳ đã thể hiện?

Bill Gates: Đúng vậy. Có 3 thời kỳ, và lần nào cũng gây thất vọng. Giai đoạn đầu là từ 2015 cho đến khi đại dịch bắt đầu tấn công. Nếu như có thể xây dựng một hệ thống chẩn đoán, điều trị và nền tảng vaccine, và nếu chúng ta sớm thực hiện mô phỏng để hiểu về các bước đi chính, thì tình hình bây giờ đã có thể tốt hơn.

Bill Gates trước đây từng cảnh báo thế giới về việc chưa sẵn sàng để ứng phó với một đại dịch

Thứ 2 là trong vài tháng đầu đại dịch, khi chính phủ gây khó khăn về việc cấp phép cho các công ty xét nghiệm trong khi khả năng làm xét nghiệm của CDC thì quá nhỏ. Lệnh cấm di chuyển được thi hành quá muộn, không đủ để thay đổi điều gì.

Và cuối cùng là sau đó vài tháng, chúng ta tốn quá nhiều thời gian để nhận ra công dụng của khẩu trang.

Vậy là ông cảm thấy thất vọng. Nhưng có gì bất ngờ không?

Tôi có ngạc nhiên với tình hình ở Mỹ lúc này, bởi những con người thông minh nhất thế giới trong lĩnh vực dịch tễ, hầu hết họ làm ở CDC (Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ). Tôi đã kỳ vọng họ làm tốt hơn.

Chúng ta kỳ vọng ở CDC một sự rõ ràng nổi bật (trong dịch bệnh), chứ không phải từ Nhà Trắng và Anthony Fauci. Nhưng họ không làm được điều đó. Họ được đào tạo để vừa không gây hoảng loạn cho người dân, đồng thời phải khiến công chúng nghiêm túc chống dịch. Nhưng ngay từ đầu, họ đã bị kiểm soát rất nhiều. Chúng tôi gọi cho CDC, và họ bảo chúng tôi phải liên hệ với Nhà Trắng. Và giờ họ nói: "Chúng tôi đã làm rất tốt trong việc xét nghiệm, chẳng việc gì phải nói chuyện với ông."

Ngay cả những chuyện đơn giản nhất có khả năng cải thiện cả hệ thống, nếu cảm thấy làm nó đồng nghĩa với việc thừa nhận sự thiếu hoàn hảo thì họ sẽ không quan tâm.

Ở thời điểm này, ông có cảm thấy lạc quan?

Có. Ta phải thừa nhận rằng nền kinh tế bị thiệt hại hàng nghìn tỉ USD cộng thêm rất nhiều khoản nợ, nhưng đổi lại quy mô chẩn đoán, xét nghiệm diện rộng, các phương pháp chữa trị mới cùng vaccine đang rất ấn tượng. Nó làm tôi có cảm giác chúng ta sẽ giải quyết được dịch bệnh ở các nước tiên tiến vào cuối năm 2021, và dứt điểm nó trên toàn thế giới vào cuối năm 2022.

Tất cả phụ thuộc vào quy mô của các phát kiến mới. Nhưng dù là vào thời điểm nào, chúng ta cũng sẽ mất nhiều thời gian vốn dành cho sốt rét, bại liệt hay HIV. Sẽ cần rất nhiều năm để có lại những gì chúng ta từng làm được vào đầu năm 2020. Đây không phải là Thế chiến I hay II, nhưng nó tạo ra chấn động và thiệt hại tương đương như vậy.

Hồi tháng 3, quả thực khó mà tưởng tượng được các mốc thời gian như vậy là tốt

Thực ra thì nhờ vào các phát kiến mới, nó đã tốt hơn rất nhiều so với một nhận định còn đau lòng hơn, đó là việc chúng ta sẽ mất đến 5 năm, và miễn dịch cộng đồng sẽ là cứu cánh duy nhất.

Hãy nói về vaccine - thứ quỹ của ông đang đầu tư vào. Liệu có loại vaccine nào có thể chế tạo nhanh mà lại an toàn, hiệu quả?

Trước khi dịch bệnh tới, chúng ta thấy rất nhiều vaccine ARN tiềm năng từ Moderna, Pfizer/BioNTech và CureVac. Hiện tại, vì cách chế tạo còn hạn chế, sẽ rất khó để tăng quy mô sản xuất. Vậy nên nếu vaccine có hiệu quả, nó sẽ chỉ giúp được các nước giàu có.

Vaccine sẽ chưa thể có giá thành rẻ, cũng như chưa phải giải pháp đủ quy mô cho toàn thế giới. Đây là lúc chúng ta trông đợi vào AstraZeneca hoặc Johnson & Johnson. Bản thân dịch bệnh này - từ những dữ liệu tôi có - hoàn toàn có thể phòng ngừa nhờ vaccine, dù vẫn còn nhiều vấn đề. Sẽ cần một khoảng thời gian để xác định rõ thời gian (vaccine) có hiệu lực hay hiệu quả của nó với người già, dù chúng ta tin rằng nó đủ tốt. Liệu có phản ứng phụ hay không, cũng như việc người có khả năng tự miễn dịch khi tiêm có gây ra phản ứng gây hại?

Ông có lo ngại về tính an toàn và hiệu quả nếu chúng ta cấp phép vaccine quá nhanh?

Có. Trung Quốc và Nga đang thúc đẩy rất nhanh quá trình này. Và tôi đồ rằng sẽ có nhiều loại vaccine khác ra đời mà không thực hiện đủ quy trình đánh giá. Chúng ta sẽ cần 3 - 4 tháng chỉ để quan sát có phản ứng phụ hay không.

FDA (Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ) cho đến lúc này vẫn yêu cầu chứng thực sự hiệu quả của vaccine. Họ vẫn đang hành động rất chuyên nghiệp, bất chấp áp lực từ chính trị.

Nói về phương pháp điều trị, giả sử ông nhiễm bệnh và phải nhập viện, ông sẽ muốn được điều trị như thế nào?

Chính là Remdesivir (một loại thuốc kháng virus). Đáng buồn là các thử nghiệm tại Mỹ đang khá hỗn loạn, bằng chứng về tính hiệu quả của thuốc là khá ít. Dẫu vậy, tiềm năng hiệu quả của thuốc có thể lớn hơn rất nhiều. Ngoài ra còn có dexamethasone - một loại thuốc rẻ tiền hơn, dành cho điều trị giai đoạn sau.

Tôi nghĩ ông sẽ không có vấn đề gì trong việc trả viện phí phải không Bill? Vậy ông còn yêu cầu cách điều trị nào khác không?

Thực ra thì tôi không có yêu cầu điều trị nào đặc biệt cả, nên câu hỏi này khó đấy. Các loại thuốc kháng virus mới cần 2 - 3 tháng nữa để hoàn thiện. Kháng thể cũng vậy. Chúng ta có vài tiến bộ trong nghiên cứu vào lúc này, nhưng chỉ là với remdesivir và dexamethasone. Các phương pháp khác chỉ là bổ sung cho 2 giải pháp này thôi.

Ông đã đầu tư vào chương trình chẩn đoán, xét nghiệm Covid-19 tại Seattle để cho kết quả sớm hơn, nhưng FDA đã tạm dừng nó. Tại sao vậy?

Có vấn đề khi lấy mẫu xét nghiệm là việc thọc bông thử vào quá sâu trong mũi. Nó gây đau và tạo phản ứng hắt hơi thẳng vào các nhân viên đang khỏe mạnh. Chúng tôi thì chứng minh rằng hiệu quả xét nghiệm là tương đương khi lấy mẫu xét nghiệm nông hơn. Nhưng FDA đòi hỏi bằng chứng về việc không cần giữ các mẫu thử trong tủ lạnh mà chỉ cần trong túi nhựa, và một số vấn đề khác nữa. Vậy nên việc trì hoãn chỉ là để kiểm tra lại, có lẽ là cẩn thận quá mức chứ không vì áp lực chính trị nào.

Việc lấy mẫu xét nghiệm quá sâu là yếu tố gây tốn thời gian - theo Bill Gates nhận định (Ảnh minh họa)

Và nhờ những gì chúng tôi làm được ở FDA, chúng ta có thể dễ dàng mua que lấy mẫu - chính là bông tăm, thứ rẻ tiền và luôn sẵn có. Vậy nên, việc lấy mẫu sâu trong mũi giờ đã là lỗi thời, là một sai lầm khiến mọi thứ chậm hẳn lại.

Nhưng mọi người vẫn chưa thể có kết quả xét nghiệm đủ nhanh

Đúng vậy, và điều đó thật ngu ngốc. Hầu hết các xét nghiệm tại Mỹ hiện tại là "rác rưởi", là lãng phí. Kết quả chờ quá lâu khiến mọi thứ trở nên vô dụng. Hơn nữa, các công ty tư nhân đang kiếm được những khoản tiền lớn một cách lố bịch, khi thứ họ quan tâm không phải là thời gian, mà là số khách hàng được làm xét nghiệm.

Chúng ta cần có hệ thống bảo hiểm hoàn trả tiền dựa trên thời gian. Bạn sẽ trả tiền nhiều hơn một chút nếu có kết quả sau 24h, trả mức bình thường trong 48h, và không phải trả xu nào nếu thời gian chờ lâu hơn.

Tại sao chúng ta không làm như vậy?

Bởi quy định hoàn trả này do chính quyền liên bang thiết lập, và họ vẫn đang thấy nó hiệu quả. Thế nên tình hình mới như thế này, vào tháng 8. Chúng ta là quốc gia duy nhất trên thế giới tốn quá nhiều tiền vào xét nghiệm.

Là một người sống cả đời dựa trên logic và khoa học, tôi tò mò không biết ông nghĩ gì khi chứng kiến nhiều người trên thế giới không tin tưởng vào khoa học nữa?

Chà, điều kỳ lạ là gần như mọi thứ giới phản khoa học đang công kích, tôi đều tham gia vào. Tôi tham gia đấu tranh vì biến đổi khí hậu, GMO (biến đổi gene), và vaccine. Vấn đề nằm ở chỗ mạng xã hội cho phép các thông tin phiến diện được lan truyền, với lời giải thích đơn giản "Ờ, họ là người xấu, vậy thôi."

Cá nhân tôi cho rằng chính phủ không nên để những lời giả dối ấy - cũng như các văn hóa phẩm đồi trụy về trẻ em - được phép tồn tại.

Ông là bạn với Mark Zuckerberg (CEO Facebook). Liệu cả hai đã từng trao đổi về vấn đề này?

Sau khi tôi đề cập về chuyện này trước công chúng, cậu ta đã gửi email cho tôi. Tôi khá là khoái Mark, tôi nghĩ cậu ta là người có giá trị nội tại, nhưng cả hai đang không đồng tình về những đánh đổi liên quan.

Như một video dối trá nọ có tới 10 triệu lượt xem (thực tế là 20 triệu). Họ đã chặn video đó như thế nào, khi vẫn có đến 10 triệu người xem và tất cả mọi người đều bàn tán về nó? Họ chẳng hề xóa đường link, cũng không chặn tìm kiếm, nghĩa là những thứ họ làm là vô nghĩa.

Vậy nên tôi thấy khá mâu thuẫn với cách những thuyết âm mưu tương tự lan truyền, chủ yếu là về hội anti-vaccine. Chúng tôi đã cho ra đời hàng chục tỉ liều vaccine để cứu lấy nhiều sinh mạng, và rồi họ nói chúng tôi chỉ đơn giản muốn kiếm tiền và làm hại họ.

Cuộc sống của ông thay đổi như thế nào kể từ khi đại dịch xảy ra?

Tôi đã từng di chuyển rất nhiều. Giả sử bạn muốn Tổng thống Pháp Macron quyên tiền sản xuất vaccine cho virus corona, tôi phải thực sự tới đó để thuyết phục và cho thấy ý tưởng nghiêm túc như thế nào. Giờ chúng ta có hội nghị GAVI (Liên minh Toàn cầu về Vaccine và Tiêm chủng), tôi chỉ cần ngồi ở nhà, dậy sớm hơn bình thường một chút vẫn có thể làm được nhiều thứ.

Lũ trẻ ở nhà nhiều hơn, đối với tôi là điều khá ổn. Tôi cũng ăn đồ trong lò vi sóng nhiều hơn - cũng không có vấn đề gì với chuyện đó. Sự thật đáng buồn đại dịch sẽ đỡ ảnh hưởng đối với những ai vốn khá giả từ trước khi nó xảy ra.

Ông có dùng loại khẩu trang nào đặc biệt không nhỉ?

Không, tôi chỉ dùng một loại khẩu trang bình thường thôi, và nó xấu điên. Tôi cũng thay khẩu trang mỗi ngày. Có thể tôi sẽ làm một loại khẩu trang thiết kế sáng tạo hơn một tí, nhưng giờ thì chỉ là loại dùng cho y tế thông thường thôi.