Vào một ngày bầu trời trong xanh tháng năm, khi đại dịch coronavirus hoành hành trên khắp Thế giới, Trung Quốc làm lễ thượng cờ trên một quốc đảo có dân số vỏn vẹn 116.000, cách xa Bắc Kinh hàng ngàn dặm.

Việc mở một đại sứ quán Trung Quốc tại Kiribati, một quốc gia gồm 33 đảo và rạn san hô ở trung tâm Thái Bình Dương, có vẻ kỳ lạ – đặc biệt là trong đại dịch. Chỉ có 3 quốc gia khác có đại sứ quán ở quốc đảo nhỏ bé này: Úc, New Zealand và Cuba.

Tuy nhiên, Kiribati đang là nơi cạnh tranh địa chính trị ngày càng tăng giữa Trung Quốc và các nước Phương Tây. Tháng 9 năm ngoái, Kiribati đã chuyển sự công nhận ngoại giao từ Đài Bắc sang Bắc Kinh. Trung Quốc coi đảo Đài Loan là một tỉnh ly khai và đã lấy đi 7 đồng minh ngoại giao của Đài Loan kể từ năm 2016.

Và trong tuần này, Tổng thống Kiribati có xu hướng ủng hộ Bắc Kinh Taneti Maamau – người điều hành luôn công tác ngoại giao của đất nước – đã giành chiến thắng trong một cuộc bầu cử sau khi đánh bại một đối thủ đối lập có thiện cảm với Đài Loan.

Kiribati là ví dụ mới nhất về ảnh hưởng ngày càng tăng của Bắc Kinh ở Thái Bình Dương, bao gồm một chuỗi các đảo giàu tài nguyên, kiểm soát các tuyến đường thủy quan trọng giữa châu Á và Mỹ.

Các hòn đảo đẹp như tranh vẽ từ lâu đã có mối liên kết chặt chẽ với Mỹ, nước vốn có sự hiện diện quân sự lớn tại đây và các đồng minh như Úc, nhà bảo trợ và đối tác an ninh lớn nhất trong khu vực. Nhưng trong những năm gần đây, nhiều nước đã củng cố mối quan hệ chặt chẽ hơn với Trung Quốc. Tất cả là do sự tiếp cận ngoại giao và kinh tế của Bắc Kinh đã tạo ra thay đổi địa chính trị trong khu vực.

Trung Quốc mở rộng phạm vi

Năm 2006, Thủ tướng Ôn Gia Bảo trở thành quan chức cao cấp nhất của Trung Quốc đến thăm các quốc đảo Thái Bình Dương. Ông đã cam kết 3 tỉ nhân dân tệ (424 triệu USD) cho các khoản vay ưu đãi để đầu tư vào phát triển khai thác tài nguyên, nông nghiệp, thủy sản và các ngành công nghiệp quan trọng khác, làm tăng vai trò của Bắc Kinh trong khu vực.

Viện Lowy gồm một nhóm chuyên gia cố vấn của Úc cho biết ngày nay Bắc Kinh là nhà tài trợ lớn thứ hai – chỉ sau Úc, tại Thái Bình Dượng

Đối với các quốc đảo ở Thái Bình Dương, nơi có GDP tổng cộng khoảng 33,77 tỉ USD – chưa bằng 1% tổng GDP của Trung Quốc – Trung Quốc đã là đối tác quan trọng trong đại dịch.

Các chuyên gia y tế Trung Quốc đã đưa ra lời khuyên về cách phòng chống coronavirus qua các hội nghị trực tuyến với 10 quốc đảo Thái Bình Dương có quan hệ ngoại giao với Bắc Kinh.

Vào tháng 3, Trung Quốc đã tuyên bố viện trợ 1,9 triệu USD và vật tư y tế cho các quốc đảo để giúp họ trong đại dịch COVID-19. Bắc Kinh cũng cho biết đã gửi vật tư y tế, đồ bảo hộ và bộ dụng cụ xét nghiệm cho các đối tác của họ tại Thái Bình Dương.

Các đội y tế Trung Quốc đang có mặt tại các quốc gia như Samoa, giúp các cơ quan y tế địa phương soạn thảo các hướng dẫn về cách kiểm soát coronavirus. Ở Fiji, xe chuyên dụng đã được Trung Quốc cung cấp.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, Thái Bình Dương đã báo cáo 312 ca nhiễm và 7 trường hợp tử vong, phần lớn trong số đó đảo Guam thuộc lãnh thổ của Mỹ. Hầu hết các quốc đảo ở Thái Bình Dương cho đến nay đã tránh được coronavirus nhờ vào sự xa cách địa lý và các biện pháp phong toả sớm. Nhưng các cộng đồng địa phương có thể phải đối mặt với hậu quả tàn khốc nếu virus bị tấn công, vì hạ tầng chăm sóc sức khỏe trên các đảo không đủ và họ cũng thiếu năng lực xét nghiệm

Jonathan Pryke, giám đốc chương trình đảo Thái Bình Dương tại Viện Lowy cho biết: “Sự tham gia của Trung Quốc vào Thái Bình Dương ngày nay được thúc đẩy bởi chủ nghĩa cơ hội, họ đang cố gắng đạt được nhiều ảnh hưởng nhất có thể”.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc phủ nhận điều này, họ nói rằng sự hỗ trợ của Trung Quốc cho các quốc đảo Thái Bình Dương là “đàng hoàng” và không có “bất kỳ sự ràng buộc chính trị nào”. Nhưng quan hệ được tăng cường hơn có thể có ích trong những lúc cần thiết.

Vào tháng 5, khi Trung Quốc đang phải đối mặt với một phản ứng dữ dội trên toàn cầu về việc xử lý sớm sự bùng phát của coronavirus, họ đã được các quốc đảo Thái Bình Dương ủng hộ. Vài ngày trước cuộc họp của Hội đồng Y tế Thế giới vào tháng 5, các bộ trưởng từ 10 quốc đảo Thái Bình Dương đã tham gia một hội nghị trực tuyến về chủ đề COVID-19 do Trung Quốc thiết lập.

Cuộc họp kết thúc với lời ca ngợi về phản ứng coronavirus của Trung Quốc. Trong thông cáo báo chí chung sau sự kiện này, các quốc đảo Thái Bình Dương đã khen ngợi Trung Quốc vì “cách tiếp cận cởi mở, minh bạch và có trách nhiệm trong việc áp dụng các biện pháp ứng phó kịp thời, mạnh mẽ và chia sẻ kinh nghiệm ngăn chặn”.

Thông cáo này chẳng thèm đếm xỉa quan điểm của Mỹ và Úc vốn là nhà bảo trợ lớn ở khu vực Thái Bình Dương. Cần nhớ, chính quyền Trump đã nhiều lần đổ lỗi cho Trung Quốc về đại dịch. Trong khi đó, Canberra đã gây phẫn nộ cho Bắc Kinh khi kêu gọi một cuộc điều tra độc lập về nguồn gốc của virus.

Úc không lùi bước

Việc các đảo bật lại quan điểm của Úc có thể xem là cay đắng Canberra. Dù sao, sự hỗ trợ của Trung Quốc cho Thái Bình Dương trong đại dịch coronavirus vẫn kém hơn so với hỗ trợ tài chính do Úc cung cấp. Tháng trước, Canberra cho biết họ đã chi 100 triệu AUD (69 triệu USD) để cung cấp “hỗ trợ tài chính nhanh chóng” cho 10 quốc gia trong khu vực, số tiền trên được chuyển hướng từ các chương trình viện trợ hiện có.

Úc gần đây cũng đã tuyên bố rằng họ sẽ phát các chương trình truyền hình nổi tiếng trong nước như “Neighbours” và “Masterchef” trên 7 quốc đảo ở Thái Bình Dương – một động thái được coi là một động lực mạnh mẽ để chống lại ảnh hưởng đang gia tăng của Trung Quốc.

Jonathan Pryke nhận định: “Chính phủ Úc không thể lùi bước để tạo bất kỳ khoảng trống nào vì sợ rằng Trung Quốc có thể lấp đầy nó”. Sau khi nhậm chức vào năm 2018, Thủ tướng Scott Morrison đã đưa ra sáng kiến ​​”Bước tiến Thái Bình Dương”, bao gồm gia tăng viện trợ nước ngoài và thành lập quỹ cơ sở hạ tầng trị giá 1,5 tỉ USD cho khu vực.

Bong bóng du lịch là cơ hội tốt cho Úc

Một cách mà đại dịch có thể ảnh hưởng đến các cuộc cạnh tranh địa chính trị ở Thái Bình Dương là việc nới lỏng có chọn lọc một số hạn chế đi lại giữa các quốc gia.

Khi Úc và New Zealand kiểm soát thành công coronavirus, các chính trị gia hai nước đang nói về việc mở ra biên giới với nhau, tạo ra một hành lang du lịch – hay “bong bóng du lịch” – giữa hai quốc gia.

Cả hai quốc gia đã thành công trong san phẳng đường cong lây nhiễm coronavirus vào cuối tháng 4, mặc dù Úc hiện đang phải đối mặt với sự tăng đột biến các ca mới ở bang Victoria. Các quốc đảo Thái Bình Dương gồm Fiji, Samoa và Quần đảo Solomon đã yêu cầu tham gia kế hoạch bong bóng du lịch.

Việc đóng cửa biên giới coronavirus đã gây áp lực rất lớn đối với các nền kinh tế phụ thuộc vào du lịch của các quốc gia Thái Bình Dương khi Úc và New Zealand là nguồn khách du lịch chính ở đó. Theo báo cáo từ Tổ chức Du lịch Nam Thái Bình Dương, hai nước đã đóng góp hơn 1 triệu lượt khách nước ngoài vào khu vực Thái Bình Dương, chiếm 51% lượng khách du lịch năm 2018. Trong khi đó, chỉ có 124.939 khách du lịch Trung Quốc đến thăm các quần đảo ở Thái Bình Dương vào năm 2018, giảm 10,9% so với năm 2017.

Một số chính trị gia Úc cũng mong muốn được nhìn thấy bong bóng xuyên Thái Bình Dương. Dave Sharma, một nghị sĩ của đảng Tự do cầm quyền, đã viết trên một tờ báo Úc vào tháng trước rằng việc tạo bong bóng du lịch sẽ giúp các nước láng giềng Thái Bình Dương của Canberra về mặt kinh tế và đảm bảo rằng “họ tiếp tục coi Úc là đối tác của mình”.

“Cạnh tranh chiến lược ở Thái Bình Dương vẫn còn nóng bỏng với Trung Quốc và các quốc gia khác đang tìm cách đóng vai trò lớn hơn. Điều quan trọng là tạo ảnh hưởng và dấu chân của chúng ta thật rõ ràng trong khu vực lân cận”, ông viết.

Còn Pryke nói: “Địa chính trị không phải là động lực chính cho bong bóng du lịch – thay vào đó, động lực chính là sự thúc đẩy nền kinh tế trở lại đúng hướng. Mặc dù vậy, việc dỡ bỏ các hạn chế đi lại giữa Úc, New Zealand và các quốc đảo ở Thái Bình Dương sẽ đảm bảo một số lợi ích địa chính trị cho Canberra và Wellington.

“Theo một cách nào đó, Úc và New Zealand sẽ trở thành những người gác cổng cho Thái Bình Dương trong khi đại dịch đang tiếp diễn trên khắp thế giới. Vì vậy, điều đó đương nhiên sẽ mang lại cho Úc và New Zealand những lợi thế địa chính trị hơn nữa”.

Theo Một thế giới