Người dân New Zealand khi đủ tuổi có thể sở hữu súng ngắn và súng trường bán tự động nhưng luật pháp không yêu cầu phải đăng ký súng.

Thủ tướng New Zealand Jacinda Ardern ngày 16/3 tiết lộ nghi phạm Brenton Tarrant đã mua hợp pháp 5 khẩu súng để thực hiện vụ tấn công hai nhà thờ Hồi giáo ở thành phố Christchurch khiến 49 người chết. Bà nhấn mạnh New Zealand sẽ sửa luật sở hữu súng đạn sau thảm kịch này.

Tuyên bố của bà Ardern dường như thừa nhận một thực tế rằng vẫn còn nhiều lỗ hổng trong hệ thống pháp luật ở New Zealand, quốc gia có luật sở hữu súng đạn thuộc diện "thoáng" nhất thế giới. Nếu được thông qua, luật súng đạn mới của New Zealand sẽ cấm hoàn toàn việc sở hữu và sử dụng súng trường bán tự động, loại vũ khí mà nghi phạm Tarrant sử dụng trong vụ thảm sát hôm qua, theo Euro News.

Luật súng đạn được New Zealand thông qua vào năm 1983 và làm dấy lên tranh cãi vào năm 1990, khi xảy ra vụ xả súng do David Gray thực hiện ở thành phố Aramoana làm 13 người chết. Đến năm 1992, quốc hội New Zealand sửa đổi luật súng đạn, siết chặt hơn quy định sở hữu các vũ khí bán tự động kiểu quân dụng.

Theo luật này, tất cả những người sở hữu súng tại New Zealand đều phải có giấy phép sử dụng súng do chính quyền cấp. Tuy vậy, công dân từ 16 tuổi đã có thể sở hữu súng ngắn và từ 18 tuổi có thể sở hữu súng bán tự động kiểu quân sự.

Để mua và sở hữu súng trường bán tự động, người dân chỉ cần xin giấy phép sử dụng súng loại E với yêu cầu là thành viên một câu lạc bộ súng hoặc có lý do khác như kiểm soát dịch hại hoặc sưu tập súng.

Người nộp đơn xin giấy phép sử dụng súng phải vượt qua vòng kiểm tra lý lịch về tiền án tiền sự, sức khỏe tâm thần, y tế, tình trạng nghiện hút và bạo lực gia đình. Giấy phép có thời hạn 10 năm nhưng cảnh sát New Zealand có thể thu hồi nếu công dân này bị coi là mối đe dọa khi sở hữu súng.

Công dân nước ngoài tới New Zealand có thể nộp đơn xin giấy phép sử dụng súng có thời hạn một năm dựa trên giấy phép của quốc gia họ sinh sống. Tỷ lệ duyệt hồ sơ xin giấy phép sử dụng súng ở New Zealand ở mức cao. Cảnh sát nước này năm 2017 nhận 43.509 hồ hơ và cấp 43.321 giấy phép sử dụng súng.

Tuy nhiên, trái với quy định ở nước láng giềng Australia, New Zealand lại không bắt buộc người sở hữu súng phải đăng ký với chính quyền những khẩu súng mình đã mua. Bất cứ công dân nào được cảnh sát nước này coi là "phù hợp" đều có thể sắm bao nhiêu khẩu súng tùy thích mà không cần đăng ký.

Vì quy định này, chính phủ New Zealand không biết chính xác có bao nhiêu khẩu súng đang được lưu hành hợp pháp và bất hợp pháp ở nước này. Cảnh sát New Zealand ước tính có tổng cộng khoảng 1,2 triệu khẩu súng đang được sở hữu trên cả nước, đồng nghĩa với việc cứ ba người dân New Zealand lại có một khẩu súng.

Tỷ lệ sở hữu súng của quốc đảo này thậm chí cao hơn nhiều nước xung quanh, khi 20 triệu dân Australia chỉ sở hữu tổng cộng khoảng ba triệu khẩu súng. Mỹ đang là nước có nhiều người sở hữu súng nhất với tỷ lệ hơn một khẩu súng mỗi người.

Luật New Zealand quy định cá nhân phải có lý do chính đáng khi mang súng ngắn theo người hoặc nổ súng, nhưng không quy định rõ về các lý do và lực lượng hành pháp phải xác định với từng trường hợp cụ thể. Sử dụng súng trong săn bắn và kiểm soát dịch hại là hợp pháp nhưng sử dụng để tự vệ thì không. Luật cấm để súng trên xe khi không có người bên trong và chỉ cho phép chủ sở hữu mang súng với băng đạn rỗng ra ngoài.

Tuy nhiên, cảnh sát New Zealand quan ngại luật súng đạn vẫn tồn tại nhiều lỗ hổng cho phép những người không đủ điều kiện vẫn có thể sở hữu súng trường bán tự động. Người sở hữu vũ khí vẫn có thể thay đổi thiết kế của súng trường bán tự động nhằm lách luật khi chưa có giấy phép phù hợp.

Theo quy định, những loại súng có tay cầm và báng là một khối nhựa đúc liền sẽ không bị coi là súng trường bán tự động và người dân chỉ cần có giấy phép loại A để sở hữu loại súng này. Khi lắp hộp tiếp đạn lớn hơn, nó sẽ không khác gì một khẩu súng trường bán tự động kiểu quân dụng. Khẩu súng mà Tarrant sử dụng trong vụ thảm sát cũng có thiết kế tay cầm đúc liền với báng.

Do không yêu cầu đăng ký súng, nhà chức trách gặp nhiều khó khăn trong việc kiểm soát súng bất hợp pháp. Tỷ lệ người thiệt mạng vì súng đạn tại New Zealand vào năm 2017 là 1/100.000, con số cao hơn Italy, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha và Đức. New Zealand từng định sửa đổi luật súng đạn vào năm 2005 và năm 2012 nhưng không thành công.